De Erfgoeddag vormt samen met de Brusselse Open Monumentendagen een jaarlijkse vaste afspraak voor Epitaaf vzw. Afhankelijk van de thematiek trachten we altijd deel te nemen met een thematische tentoonstelling in het atelier Salu en/of rondleidingen op het kerkhof van Laken of een andere Brusselse begraafplaats.
Erfgoeddag 2017 – thema ‘Zorg’
Tentoonstelling: Zorg om de nalatenschap van de grafmakers Salu – zondag 23 april
In Tafofiel034 kan u lezen hoe het archief Salu eindelijk kon worden geïnventariseerd met de steun van het VGC en met de logistieke medewerking van het AMVB. De gipscollectie werd aangepakt in 2014-2015, parallel hiermee, vanaf januari 2015 werd ook het (papieren) archief onderworpen aan een inventarisatieproject (lees ook BUELENS, D., Het archief Salu. Een blik achter de schermen van een uitzonderlijk familiebedrijf in Tafofiel 034, februari 2017, Laken, vzw Epitaaf). Het resultaat van de registratie en de inventarisatie werd in mei 2016 door Epitaaf vzw aan het publiek voorgesteld. Sinds november 2016 is het Salu-archief terug in zijn thuisbasis waar het is ondergebracht in speciaal gemaakte archiefkasten. Met deze inventarisatie is een enorme stap vooruit gezet in het beheer en de ontsluiting van de collectie. Epitaaf vzw evolueert langzaam maar zeker in de richting van een volwaardig “museum en documentatiecentrum voor funerair erfgoed”.
Voor het eerst stellen we ons archief- en documentatiecentrum open voor het publiek. Vorig jaar hebben we een langdurig inventarisatie- en archiveringsproject afgerond met de steun van het VGC. Bij dit werk stootten we op enkele ontdekkingen, die we graag tonen in ons gedeeltelijk vernieuwd en heringericht archief.
Erfgoeddag 2016 – thema ‘Rituelen’
Tentoonstelling: Het laatste portret – 24 april 2016
Al eeuwenlang proberen mensen hun geliefde of beroemde doden nog een laatste keer te vangen in een beeld. In een serene tentoonstelling worden voor het eerst dodenmaskers uit de eigen collectie getoond, aangevuld met andere objecten en post-mortemfoto’s, om hun functie en evolutie te kaderen. Hoe werd met zulke beelden omgegaan? Hadden ze ook een rituele betekenis? En wat verbindt hen met het funerair erfgoed dat Epitaaf vzw wil beschermen en opwaarderen?
Parallel hieraan belicht Epitaaf in het AMVB het thema rouwstoeten: foto-albums van de ‘laatste tocht’ markeren mee het afscheidsritueel. Herontdek in de tentoonstelling de Vier de rituelen de diversiteit aan betekenislagen over geboorte, huwelijk, dood en overgangsmoment in Vier de rituelen.
AMVB, Epitaaf vzw, Voem Brussel, Huis van de Mens, CAVA Universiteitsarchief VUB en Familiekunde Brussel gingen samen aan de slag. Het resultaat van dit samenwerkingsproces was deze participatief opgestelde tentoonstelling waarin elkeen zijn verhaal over deze vier rituelen vertelt met objecten en documenten uit de eigen collectie.
Erfgoeddag 2015 – thema ‘Erf!’
Tentoonstelling: Erf – zondag 26 april 2015
Grafmonumenten werden door onze voorouders gedacht en gerealiseerd voor de “eeuwigheid”. Met het afschaffen van de eeuwigdurende concessies (1971) zijn veel monumenten niet langer in eigendom van een concessiehouder en worden ze aan hun lot overgelaten. De zorg voor dat erfgoed moet nu worden overgenomen door de overheid, vrijwilligers of door eventueel nieuwe concessiehouders.
Epitaaf vzw werkte een tentoonstelling uit met uniek materiaal, in samenwerking met UGent, in het kader van het opleidingsonderdeel “Capita selecta van de architectuurgeschiedenis en de monumentenzorg” in de Master Kunstwetenschappen, onder begeleiding van prof. L. Van Santvoort. Studenten van UGent zetten alles op alles om het hoe en waarom te verklaren van het verschijnen van het lichtend hart op 21 juni in de grafkapel van het echtpaar Evrard-Flignot. Het vergankelijke leven en de eeuwige liefde worden hier cyclisch herdacht. De grens tussen het tijdelijke en tijdloze wordt in dit lichtend hart mystiek verenigd in het grafteken.
Worden eveneens grondig bestudeerd: de neogotische grafkapel van de familie Laveine door architect Charles Licot, Waucquez door Henry Lacoste, Wittouck door Ernest Salu I en het art deco monument met bijzonder typografie voor de familie Veere door Jean Victor De Rom. Het zijn stuk voor stuk schitterende voorbeelden van de erfenis die architecten nalieten op begraafplaatsen.
Deze gegevens worden helder gepresenteerd, met tal van historische documenten en afbeeldingen. Het geheel wordt geduid in rondleidingen.
Erfgoeddag 2014 – thema ‘Grenzeloos’
Tentoonstelling: Kosmopolitisme op de begraafplaats van Laken – 27 april 2014
Met een Brits-Duits-Frans koninklijk alliantiewapen, een Chinese afscheidsbrief, een Frans beeldhouwwerk, een Siamees wapenschild, een mausoleum voor een Spaans-Franse operazangeres,… kleurt de begraafplaats van Laken buiten de nationale grenzen.
Een wandeling op het kerkhof van Laken laat er geen twijfel over bestaan dat in de 19de en vroege 20ste eeuw de artistieke en intellectuele fine fleur van de hoofdstad sterk internationaal gekleurd was. De in Parijs geboren cantatrice La Malibran (1808- 1836) veroverde de Europese scène. De passie voor muziek en zang werd haar meegegeven door haar Spaanse vader. Na een turbulent en veel te kort leven vond ze rust op Laken.
De liefde voor een Belgische katholieke vrouw bracht de in Sjanghai geboren Lou Tseng Tsiang, Chinees diplomaat, tot een andere geloofsovertuiging. Na de dood van zijn echtgenote Berthe Bovy, begraven te Laken, trad hij in in het Klooster van Loppem.
Tal van wapenschilden verwijzen naar internationale banden, zo is op het graf van Gustave Rolin Jaequemyns een Siamees wapen aangebracht, als teken van de hoogste adellijke titel hem verleend door koning Rama van Siam.
De inbreng van buitenlandse en dan vooral Franse kunstenaars (A.E. Carrier-Belleuse, Auguste Rodin…) is toonaangevend en de invloed van de Italiaanse funeraire modellen is bepalend geweest voor de uitstraling van het kerkhof.
Erfgoeddag 2013 – thema ‘Stop de tijd’
Tentoonstelling: Stilstaan bij Salu – 21 april 2013
Epitaaf vzw draait de klok terug: het atelier wordt voor één dag opnieuw helemaal van de beeldhouwers Salu. Een unieke fotocollectie laat ons toe getuige te zijn van het reilen en zeilen in dit atelier: van poserend model tot en met de plaatsing van het monument op het kerkhof.
De Salu’s brachten ook belangrijke familiale gebeurtenissen in beeld. Deze recent gedigitaliseerde en soms pas ontdekte foto’s tonen op unieke wijze het leven van deze artistieke familie.
De fotocollectie van het atelier Salu omvat ongeveer 1000 glasnegatieven en nog eens ruim 1000 foto-afdrukken. Deze foto’s staan in direct verband met de overige collectiestukken die nog aanwezig zijn in het atelier Salu zoals de gipsen modellen, de tekeningen en andere archivalia.
De foto’s werden genomen door de beeldhouwers Salu zelf in de periode 1872-1984. Ze zijn de moment opnames uit het familiale en artistieke leven van het beeldhouwersgeslacht Salu. Deze foto’s laten ons vandaag toe om inzicht te krijgen in het functioneren van een beeldhouwersatelier. Sommige foto’s maken deel uit van het creatieproces en zijn daarom unieke tijdsgebonden documenten.
Deze Erfgoeddag was voor de vereniging de aanleiding om één deel van haar collectie te digitaliseren en een eerste stapt te zetten in de ontsluiting ervan. De digitalisering van de fotocollectie is een lang lopend project. Eerder werd door Epitaaf vzw de collectie glasnegatieven gedigitaliseerd. Nu loopt er een samenwerking met het AMVB voor het inscannen van de foto-afdrukken, zij beschikken immers over de ervaring en infrastructuur om deze unieke fotocollectie in te scannen.
Erfgoeddag 2012 – thema ‘Helden’
Tentoonstelling: De vergeten helden van 1830 – 22 april 2012
De gipsen reliëfs die model stonden voor het monument ter ere van de martelaren van 1830, gerealiseerd door Guillaume Geefs (1805-1883) zijn bewaard in het voormalige atelier Salu en maken heden deel uit van de collectie van Epitaaf vzw. Deze vier bas-reliëfs verhalen de gebeurtenissen uit de strijd van 1830. Bij de restauratie van het monument in situ in 2005 speelden deze gipsen modellen een belangrijke rol.
Deze reliëfs vormen de aanleiding om de vergeten helden van de Belgische onafhankelijkheid in de kijker te plaatsen. Ze geven op bijzondere wijze gestalte aan de manier waarop het jonge België haar onafhankelijkheidsstrijders herdacht. De realisatie van het monument (voltooid in 1840) werd in de pers kritisch gevolgd en leert ons veel over de zoektocht van de jonge natie naar haar eigen identiteit. Het monument aan de Martelaren heeft ook een bijzondere funeraire betekenis. Het staat bovenop de crypte waar de 467 vrijwilligers die op 23, 24 en 25 september 1830 het leven lieten voor de Belgische onafhankelijkheid nog steeds begraven liggen.
Vanuit de tentoonstelling die rond het monument aan de martelaren wordt opgezet kan een relatie gelegd worden naar diverse toonaangevende Belgen van het eerste uur die op het kerkhof van Laken hun laatste rustplaats vonden.
De Franse generaal en diplomaat Augustin Daniel Belliard (1769-1832) speelde een belangrijke rol bij het ontstaan van het Belgische koninkrijk. De sobere cenotaaf op het kerkhof van Laken (zijn lichaam werd overgebracht naar het Père Lachaise in Parijs) vervalt in het niets vergeleken bij het standbeeld van de hand van Guillaume Geefs dat voor hem werd opgericht aan het Brusselse Warandepark. Nicolas Jean Rouppe (1768-1838) was nauw betrokken bij de septemberopstand, werd lid van het Nationaal Congres en daaropvolgend volksvertegenwoordiger. Hij was ook de eerste burgemeester van Brussel in het onafhankelijke België. Op zijn graf werd een statige obelisk gezet. Graaf Jacques André Coghen (1791-1858) was onze eerste minister van financiën. Hij rust onder een levensgrote gisant eveneens van de hand van Guillaume Geefs omgeven door een neoromaanse kapel van architect Cluysenaar. Charles Niellon (1795-1871) was een generaal die actief deelnam aan de Belgische onafhankelijkheidsstrijd en die in 1832 met zijn vrijkorps les Chasseurs de Niellon deelnam aan het beleg van Antwerpen. Hij ligt begraven onder een stenen kanon!
In de aanloop naar de erfgoeddag boden wij onze leden op zaterdag 21 april een exclusief bezoek aan de crypte onder het Martelarenmonument op het Martelarenplein te Brussel aan.
Wij werden er ontvangen door “De Kinderen en Nakomelingen van de Strijders van 1830″ vzw, in groot ornaat en met het bijpassende ritueel.
Erfgoeddag 2011 – thema ‘Armoe troef’
Epitaaf vzw presenteerde in het Atelier Salu – Museum voor Grafkunst een tentoonstelling over graven van weldoeners uit de 19e en vroege 20e eeuw. Wie rijk was, engageerde zich vaak in één of andere ‘weldadigheidsvereniging’.
In het aanschijn van de dood en met het ultieme oordeel voor ogen pakte men daarmee uit en hoopte men zo genade te krijgen voor de tijdens het leven begane zonden. Een aantal van hen wilden dit tot uitdrukking brengen in hun grafteken. De tentoonstelling bood inzicht in het tot stand komen van een aantal sprekende weldoenersgraven. Daarnaast werd aan de hand van diverse publicaties het begraven van armen en het “zuinige” begraven gekaderd.